New Incentives - Çocuklar İçin Aşılar

Her yıl aşılar sayesinde 2–3 milyon çocuğun hayatı kurtuluyor. Aşı, çocuk sağlığı için hem en etkili hem de en uygun maliyetli çözümlerden biri olarak görülüyor.

Ama gerçekte tablo hâlâ çok endişe verici. 2023’te 14,5 milyon çocuk hiç aşı olmadı. Sadece Nijerya’da 2019 yılında çocukların %43,5’i tüm aşılarını tamamlamamıştı. Bu yüzden Nijerya, beş yaş altı çocuk ölümlerinde dünyanın en yüksek oranlarından birine sahip. Dünya nüfusunun yalnızca %3’üne ev sahipliği yapmasına rağmen, beş yaş altı ölümlerin %15’i burada gerçekleşiyor.

Problem

Çocuklar İçin Aşılar aslında modern tıbbın en büyük başarı hikâyelerinden biri. Her yıl milyonlarca çocuğun hayatını kurtarıyor. Dünya Sağlık Örgütü de boşuna “paranın satın alabileceği en iyi sağlık yatırımı” demiyor.

Ama gel gör ki ilerleme her yerde aynı değil. Pandemi, birçok yerde sağlık sistemlerini alt üst etti. Klinikler doldu taştı, kaynaklar başka yerlere kaydı ve bu yüzden milyonlarca çocuk aşılarını kaçırdı. 2019’da 19 milyon çocuk kızamık aşısının ilk dozunu almamışken, 2022 ve 2023’te bu sayı 22 milyona çıktı. Sadece 2023’te, 14,5 milyon çocuk tek bir aşı bile olamadı.

Nijerya’da tablo daha da ağır. 2019’da çocukların neredeyse yarısı (%43,5) önerilen tüm aşıları tamamlayamadı. 2022’de her 1.000 doğumda 107 çocuk hayatını kaybetti. Bu da Nijerya’yı beş yaş altı ölümlerde dünyanın en yüksek oranlarından birine taşıyor. Üstelik Nijerya, dünya nüfusunun sadece %3’üne sahipken, beş yaş altı ölümlerin yaklaşık %15’i burada yaşanıyor. Çarpıcı bir gerçek: Bu ölümlerin %40’ı, aslında basit aşılarla önlenebilir hastalıklardan geliyor.

Sorunu biraz daha somutlaştırmak için Nijerya’nın kuzeyinde yaşayan bir aileyi düşünün. Anne ve baba, bebeklerinin sağlıklı büyümesini istiyor, ama en yakın klinik birkaç saatlik mesafede. Yol parası, yiyecek masrafı derken bir kliniğe gitmek bile aile bütçesinde büyük bir yük oluşturuyor. Üstelik aşıların tam koruma sağlaması için ilk yıl içinde altı kez gidip gelmeleri gerekiyor. Birçok aile için bu yolculuğu tekrar tekrar yapmak neredeyse imkânsız hale geliyor. Bu yüzden de çocuklar ya eksik aşılanıyor ya da hiç aşı olamıyor.

Çözüm

İşte tam bu noktada New Incentives devreye giriyor. Nijerya’daki devlet klinikleriyle iş birliği yaparak ailelere küçük bir destek sunuyorlar. Çocuklarının aşı takviminde bir adımı tamamladıklarında aileye küçük bir nakit ödül veriliyor.

Kulağa basit geliyor ama etkisi çok büyük. Özellikle kuzey Nijerya’da, yani aşı oranlarının en düşük olduğu bölgelerde bu teşvikler kritik bir fark yaratıyor. Çünkü buralarda üç çocuktan biri tüm aşılarını tamamlamıyor, hatta dört çocuktan biri tek bir aşı bile olmadan büyüyor.

Aileler her klinik ziyaretinde yaklaşık 1.000 Naira (yaklaşık 100 TL) alıyor. Bu para bir yandan yol masrafını çıkarıyor, bir yandan da eve yiyecek ya da ilaç girmesini sağlıyor. Kısacası, zaten zor şartlarda yaşayan aileler için aşıya gitmek artık sadece “iyi bir şey” değil, aynı zamanda mümkün hale geliyor.

Etki

New Incentives, programını “acaba işe yarıyor mu?” diye değil, “nasıl daha fazla işe yarar?” diye tasarlamış. Yaptıkları araştırmalar net bir şekilde gösteriyor: Küçük nakit ödüller, aşı oranlarını ciddi şekilde artırıyor.

Bu sadece kendi gözlemleri değil. Pek çok bağımsız araştırma da koşullu nakit transferlerinin sağlık davranışlarını iyileştirdiğini kanıtlıyor. Yani aileye küçük bir destek verildiğinde, çocukların aşılanma ihtimali kayda değer şekilde yükseliyor.

Üstelik New Incentives bununla yetinmemiş. Kuzey Nijerya’nın koşullarında programın gerçekten işe yarayıp yaramadığını görmek için rastgele kontrollü bir araştırma (RCT) yapmışlar. Sonuç çok net: Aşı oranları yükseliyor, çocuklar daha fazla korunuyor.

Durumu biraz daha çerçevelemek gerekirse: Kuzeybatı Nijerya’da en büyük ölüm nedenlerinden biri aslında aşıyla önlenebilecek hastalıklar. İşte bu yüzden kürsel sağlık alanında en güvenilir bağımsız araştırma organizasyonlarından biri olan GiveWell, New Incentives’ın çocuk ölüm oranlarını azaltmada ciddi bir fark yarattığını söylüyor. Hatta hesaplarına göre, yapılan her 1.500 dolarlık bağış ortalama bir çocuğun hayatını kurtarıyor.

Bu programın etkisini inceleyen raporu okumak için

Organizasyon

New Incentives’ın hikâyesi 2011’de başlıyor. Kurucu Svetha Janumpalli, çok basit ama güçlü bir fikirle yola çıkıyor: Ailelere küçük bir nakit destek vererek çocukların aşılanmasını teşvik etmek. Bugün bu fikir milyonlarca çocuğun hayatını koruyan bir programa dönüşmüş durumda.

Janumpalli’nin bu yenilikçi yaklaşımı kısa sürede dikkat çekiyor ve kendisi Forbes ile Women Deliver gibi kuruluşlardan ödüller alıyor. Ama asıl ilham verici olan, teorinin pratiğe dönüşmesi: Nijerya’nın dört bir yanında binlerce aile bu program sayesinde çocuklarını düzenli aşılatıyor.

Bugün New Incentives, 3.100’den fazla çalışanıyla ve gönüllüsüyle sahada aktif olarak çalışıyor. 2022’de “bir milyonuncu çocuğa ulaştık” diye kutlarken, 2023’te bu sayı hızla artmaya devam etti. Şu ana kadar yaklaşık 4 milyon çocuk sisteme kaydedildi, 15 milyon dolardan fazla nakit transferi yapıldı ve 55 milyon aşı teşvik edildi. Tüm veriler de şeffaf bir şekilde internet sitelerinde paylaşılmaya devam ediyor.

Programın etkisi öyle net ki, yardım kuruluşlarını titizlikle incelemesiyle bilinen GiveWell, 2014’ten bu yana New Incentives’ı destekliyor. 2020’den itibaren ise kuruluşu resmi olarak “En İyi Hayır Kuruluşları” listesine dahil etmiş durumda.

Bağış yapmak için